ابزارهای شکل‌دهی رفتار [1] در TC، مانند تذکر کلامی [2]، صحبت کردن [3]، اصلاح [4]، جلسات صبحگاهی [5]، گروه مواجهه [6]، جلسات خانگی [7]، جلسات عمومی [8] و غیره، به عنوان ابزارهایی جهت تصحیح رفتارهایی که هنجارهای TC را نقض می‌کنند، شکل گرفته‌اند. آنها جهت تأثیر بر یادگیری و تمرین رفتارهای انطباقی‌تر در درون محیط یادگیری اجتماعی TC به کار برده می‌شوند. پیروی و اجرای سخت‌گیرانه‌ی هنجارهای اجتماعی، مثل قوانین اصلی پرهیز از مصرف مواد، پرهیز از خشونت یا تهدید به خشونت، پرهیز از رفتار جنسی و پرهیز از دزدی، در حفظ یک‌پارچگی اجتماع و در پرورش یک محیط ایمن بسیار با اهمیت هستند.
زندگی دشوار معتاد در خیابان یا سختی ناشی از نیازش به حفظ اعتیاد به عنوان یک راز، باعث تمایلات و منش انحرافی در شخصیت او شده است. او رفتار و نگرشی بسیار دفاعی و محافظت‌کننده از خود نشان می‌دهد و این ابزارهای شکل‌دهی رفتار به‌طور مناسب و شدید جهت شکستن سپر دفاعی وی طراحی شده است. کاربرد این ابزارها با نقشه‌ی قبلی و برنامه‌ریزی شده است، ولی این ابزارها مناسب‌ترین تدبیری است که می‌توان با آن دفاع‌های روان‌شناختی معتاد را بدون توسل به برخی اشکال خشونت روان‌شناختی خنثی کرد. ابزارهای شکل‌دهی رفتار با هدفی بیش از تحت کنترل در آوردن رفتارهای ناسازگار به کار می‌روند. این ابزارها برای تقویت قوانین اجتماع در برابر رفتارهایی است که ایمنی و یک‌پارچگی اجتماع را تهدید می‌کند، مانند تخلف از قوانین اصلی.
کارآمدی ابزارهای شکل‌دهی رفتار به بافتی که مورد استفاده قرار می‌گیرند، بستگی دارد. ممکن است از آنها به طور نامناسبی استفاده شود و در نتیجه به ابزاری غیرمؤثر در دستان افرادی قرار می‌گیرد که پویایی‌های TC را درک نمی‌کنند. در نبود یک محیط اصیل TC و روح نگرانی مسئولانه، ابزارهای TC بیش از کمک به مقیمان می‌توانند آسیب‌زا باشند. استفاده از این ابزارها روش‌ها و آداب خاصی دارد و همین است که باعث نتایج مطلوب می‌شود. اینکه از کدام ابزارهای TC و برای کدام تخلف رفتاری استفاده شود، به وسیله‌ی سلسله مراتب تصویب شده‌ای از ابزارهای شکل‌دهی رفتار تعیین می‌شود، این سلسله مراتب از روش‌های حمایتی و با طیفی از شدت کم تا شدت بالا و به لحاظ هیجانی هجوم‌آورترین روش‌ها مرتب می‌شوند. استفاده از ابزارهای با شدت کم‌تر مانند تذکر کلامی و صحبت کردن (نصیحت دوستانه‌ی یک طرفه)، برای تخلف‌های رفتاری جزئی ترجیح داده می‌شود، درحالی‌که روش‌های بسیار فراگیرتر، مانند اصلاح کلامی یا جلسات عمومی برای تخلف‌های جدی و شدید به کار برده می‌شوند. در یک TC با کارکرد خوب، اجتماع به ندرت مجبور به استفاده از ابزارهای شدید می‌شود.
فراوانی فزاینده‌ی رفتارها یا رویدادهایی که مستلزم کاربرد ابزارهای شکل‌دهی رفتار شدید هستند نشانه این است که TC در خطر جدی است. این شاخصی از نیاز به بررسی تعهد متزلزل و شکننده مقیمان به هنجارها و استانداردهای اجتماع است. آوردن یا مصرف مواد در مرکز، اعمال خشونت‌آمیز یا برون‌ریزی جنسی در اجتماع نه تنها به عنوان تخلفات رفتاری جدی مد نظر قرار می‌گیرند بلکه نشانه‌هایی از شکست مقیمان در زنده نگه داشتن هنجارهای اجتماع در نظر گرفته می‌شوند. باور TC این است که وضعیت سلامتی اجتماع در تلاش‌های جمعی مقیمان برای کمک به خودشان و هم‌چنین به یکدیگر نشان داده می‌شود. اگر کسی موفق شد مواد را در مرکز به‌طور دزدکی توزیع کند، چطور هیچ‌کس متوجه نشانه‌هایی در رفتار، نگرش و تفکرش از آنچه او را مستعد این کار می‌کرد، نشد؟
در این مورد، فرض می‌شود هیچ‌کس برای گفتگو و رویارویی با آن فرد قاچاقچی به اندازه‌ی کافی تلاش نکرده است. او به خاطر ارتکاب به عمل و بقیه‌ی جامعه به خاطر غفلت مقصر هستند. این دیدگاه زمانی آشکار می‌شود که یک «جلسه‌ی عمومی» یا یک «جلسه‌ی خانگی» برای رسیدگی به نقض جدی قوانین مانند استفاده از مواد برگزار شود. قبل از اینکه اجتماع و بقیه‌ی اعضا ناامیدی‌شان نسبت به مقیمان مقصر را ابراز کنند، متخلفان با تخلفشان روبه‌رو می‌شوند. بعد به مقیمان متخلف اجازه داده می‌شود مسئولیت اشتباهشان را برعهده بگیرند و کارمندان به بقیه‌ی اعضای اجتماع متذکر می‌شوند که آنها به یک اندازه مسئول وقوع آن رویداد هستند. شاید اگر افراد به اندازه‌ی کافی مراقب آن فرد بودند، او درباره‌ی تمایلش به مصرف مواد صحبت کرده بود، اگر نه، حداقل دیگران باید این افکار ناسالم را حس می‌کردند.
دیدگاه بدون غرض و سادگی علمی زبان و ابزارهای TC در این تکنیک‌های خانگی دیده می‌شود. فوریت غلبه بر اثرات ناتوان کننده‌ی اعتیاد در همه‌ی ابزارها انعکاس داده می‌شود. وقتی ابزارها به طور مناسب اجرا شوند، آنها فقط به اندازه‌ی درجه‌ی تعهد مقیمان به هنجارها و ارزش‌های اجتماع اثربخش هستند. در حقیقت، اجتماع ضمانت اجرایی برای کاربرد ابزارها فراهم می‌آورد و به مقیمان قدرت داده می‌شود تا - با آگاهی از جایزالخطا بودن یکدیگر- از آنها در میان خودشان استفاده کنند. بنابراین، ابزارها دارای کارکرد صحیح هستند و هم‌چنین وسیله‌ای برای یادآوری نیاز به زنده نگه داشتن هنجارها و ارزش‌های TC به خود و دیگران می‌باشند. وقتی یکی از مقیمان در جلسه‌ی صبحگاهی تذکر می‌گیرد یا در جلسه‌ی اصلاح کلامی در جایگاه اصلاح رفتار منحرف مقیم دیگر می‌نشیند، او هم برای اجتماع و هم برای خودش صحبت می‌کند. اغلب، مقیمان منتخب برای جلسه «اصلاح کلامی» به این دلیل انتخاب می‌شوند چون آنها شایستگی آموزش و یادآوری به یک مقیم منحرف را دارند. در کاربرد ابزارها، اصل پایه‌ای مورد تأکید، حمله و ریشه‌کن کردن رفتار منحرف بدون تخریب یک‌پارچگی فرد است.
اصلاح کلامی، رفتار فرد خاطی را تأیید نمی‌کند و بر اینکه چطور چنین رفتاری اثرات معکوسی روی خود فرد و دیگران دارد، تأکید می‌کند. دیدگاه تند و مستقیم ابزارها به وسیله‌ی عواطف زیربنایی عشق و نگرانی مسئولانه‌ی نشان داده شده توسط آنهایی که سعی می‌کنند به فرد کمک کنند اشتباهاتش را تصحیح کند، تعدیل می‌شود. تمرکز بر تظاهرات بیرونی و شکست بسیاری از افراد در درک انگیزه‌ی زیربنایی در به‌کارگیری این ابزارها، اغلب دلیل بسیاری از افراد در سوء تعبیر آنهاست. اثربخشی ابزارهای شکل‌دهی رفتار در تغییر رفتار، حتی در میان متخصصان، در استفاده جلسه‌ی صبحگاهی مشاهده می‌شود. جلسه‌ی صبحگاهی به عنوان یک ابزار نمایش تجربی در آموزش TC به کار برده می‌شود و توسط کمیسیون بین‌المللی دی‌تاپ (Daytop) در چندین کشور در سرتاسر جهان انجام می‌شود.
منبع: برنامه عملیاتی کار در برنامه اجتماع درمان مدار پرفاس
مترجم: دکتر علی اکبر ابراهیمی- حسن اسدی
[1] . The Behavior – Shaping Tools
[2] . Pull up
[3] . Talk to
[4] . Verbal Haircut
[5] . Morning Meeting
[6] . Encounter group
[7] . House meeting
[8] . Generral meeting