تشويقها پاسخهاي آشكاري است كه بر مبناي تغيير در كردار و نگرشها به فرد اعطاء مي شود. در عين حالي كه تشويقهاي ارائه شده در TC كاملاً معمولي هستند، اما ارتباط اجتماعي و رواني آن براي فرد است كه اهميت آنها را به عنوان روشهاي راهبري باليني و اجتماعي تقويت مي كند. سيستم تشويق در ساختن اجتماع نقش دارد. اين سيستم مشوقها و پاداشهاي آشكاري را براي مقيمان در نظر مي گيرد تا در نظام اجتماعي مشاركت كرده و به پيش روند. بنابراين، تشويقها آشكارترين نماد تحرك و موفقيت فردي در اجتماع كوچك TC است. تشويقها مهم هستند اگر فرد براي اجتماعي كه آنها را ارائه مي كند، ارزش قائل باشد. بنابراين،دنبال كردن تشويقها توسط فرد نمايانگر پيوندجويي او با برنامه است. متقابلاً، تشويقها اعتبار و درستي TC (مثل اصالت و انسجام) را تقويت مي كند و بدين وسيله پيوندجويي تقويت مي شود.
تشويقها براي پيشبرد اجتماعي شدن فرد و رشد فردي استفاده مي شود. مثلاً، مصرف كنندگان مواد اغلب نمي توانند ميان تشويق و توقع تفاوت قائل شوند و در مقابل خواسته هاي جامعه مقاومت مي كنند تا آن را از طريق كوشش و تلاش بدست آورند. سيستم تشويقها در TC به مقيمان مي آموزد كه مشاركت خلاقي در اجتماع داشته باشند تا تشويق را بدست آورند نه اينكه توقع آن را داشته باشند. تشويقهاي كسب شده در TC اهميت و ارزش دارند چون آنها به دست آمده اند و اين نيازمند صرف وقت، انرژي، اصلاح خود، احتمال خطر شكست و نااميدي است. عزت نفس از تلاش فرد ظاهر مي شود نه از توقع او. در زبان خاص TC، (از كوزه همان برون تراود كه در اوست) اين عبارت رابطه ميان تلاشي كه فرد مي كند و چيزي كه بدست مي آورد را نشان مي دهد. برعكس، معتادان در تحمل ناراحتي، ناكامي و نااميدي و به تأخير انداختن ارضاء مشكل دارند. براي اين افراد، نبود تشويقهاي معمولي (پيش پا افتاده) نگران كننده است و بنابراين به عنوان يك پيامد و عنصر مؤثر فرآيند يادگيري براي آنها بكار گرفته مي شود.
همانند پيامدهاي آشكاري كه وابسته به تغيير رفتار و نگرشهاي فرد است، تشويقها نيز اكتساب هدف را تسهيل مي كند. اين عنصر عملي نگر تشويقهاست كه بويژه براي افراد با سوابق شكست يا داراي مشكل در كسب هدف مناسب است. متناسب با پيشرفت باليني، تشويقها نمايانگر دستاوردهاي فرد در برنامه است. هر سطح تشويق، وضعيت يا هدفي را در فرآيند تغيير نشان مي دهد.
با وجودي كه تشويقها حداقل ارزش مادي را دارند، اما نمادهاي عيني موقعيت اجتماعي و خودمختاري فردي هستند. تشويقهايي نظير ارتقاء رتبه، تغيير در موقعيت مقيم (تازه وارد يا ارشد) و ميزان مرخصي نمايانگر تغيير فرد در موقعيت اجتماعي است. تشويقهاي مادي كه در TC مي توان بدست آورد شامل مقدار كمي پول، خوابگاه، زندگي نيمه خصوصي و امكانات رفاهي مثل جواهرات، راديو و لوازم آرايش است. مقيمان اين نمادها را بصورت شواهد عيني تغيير درك شده در خودراهبري و خودكارآمدي مي دانند.
انواع تشويقها
انواع تشويقها نمايانگر سطوح فزاينده خودمختاري فرد و موقعيت اجتماعي اوست. با حركت موفقيت آميز فرد در طي هر مرحله برنامه، او تشويقهايي بدست مي آورد كه حوزة فردي وسيع تر و مسئوليت بيشتري را در قبال خود و ديگران به او اعطاء مي كند. در همان زمان، هر سطح تشويق فرد را با چالشهاي جديد خود راهبري روبرو مي سازد. جدول 1-12 طيف تشويق هاي مناسب در مراحل اصلي برنامه را نشان مي دهد. منطق اين تشويقها نيز بطور خلاصه بحث شده است.
|
تشويق هاي خاص مراحل برنامه
2. مرحله مياني
3. مرحله پاياني
|
تشويق ها خودمختاري همه جانبة مقيم و توانائي خودراهبري را تأييد مي كنند. براي مثال، تشويق مرخصي كوتاه يا بلند مدت نشانگر اين است كه به فرد مي توان اطمينان كرد كه به داخل يا خارج از مركز برود. نيازي نيست كه افراد تشويق شده نظارت شوند و يا براي فرار از مركز، مصرف مواد يا رفتار تكانشي تهديد شوند. هدف اين نوع تشويق ها، امتحان كردن مقيمان در جامعة بزرگتر است. افزايش اندك پول توجيبي با هدف فراهم كردن پاداشهاي سمبوليك و آموزش خرج مناسب پول صورت مي گيرد. تشويق نامه نوشتن بدون محدوديت و يا تلفن زدن به مقيم اجازه مي دهد كه با افراد خارج از برنامه تماس داشته باشد. فرض مي شود كه با اين تشويق مقيم پيوندجويي كافي با برنامه پيدا مي كند تا بتواند با اثرات منفي خارجي مقابله كند. اين اثرات مي تواند تعهد فرد براي درمان را تضعيف كند يا پيشرفت را بي ثبات سازد.
تشويق هاي ديگر موقعيت اجتماعي مقيم را نشان مي دهد. وقتي تشويق اسكورت بودن ارائه مي شود، مقيم براي اطمينان از فرض مسئوليت پذيري در قبال ديگران مورد آزمون قرار مي گيرد. پاداشهاي وابسته به كار نظير ارتقاء شغل به عنوان تشويق مد نظر قرار مي گيرند چون آنها فرصتهايي براي فرد جهت خدمت به اجتماع فراهم مي كنند و نشانگر اين است كه مقيم مي تواند مسئوليت بيشتري در قبال كل اجتماع تقبل كند.
ممكن است به مقيم اجازه داده شود كه چيزهاي خاصي را بدست آورد و نگهداري كند (مثل كتابها، راديو، تلويزيون، لباس و وسايل زينتي). اينها نشان مي دهد كه مقيم مي تواند مسئوليت حفظ اموال خود را بر عهده گيرد نه اينكه باعث شود او حواسش با اين تصاوير اجتماعي پرت شود، بلكه بايد توجه او بر رشد فردي بيشتر شود و نخواهد كه از اين قواعد سوء استفاده و يا بد استفاده كند. در حالي كه محلهاي خواب خصوصي يا نيمه خصوصي به مقيم داده مي شود، فرض مي شود كه او به سطح خاصي از خودراهبري و مشاركت اجتماعي رسيده است. مقيمان بايد ثابت كنند كه زندگي خصوصي افزايش يافتة آنها نمي تواند مانع رشد مشاركت و درگير كردن خود شده و باعث انزواي فردي از ديگر مقيمان شود.
پــول: مثالي از سيستم تشويق
پول، مشكل عمده اي در زندگي مصرف كنندگان مواد است. مصرف مواد و وابستگي دليل مستقيم مشكلات مالي است. عادات و دوره هاي مصرف اجباري مواد فرد را مجبور مي كند تا پولي كه قانوني بدست آورده است را تلف كند. اين نياز فردي به پول اغلب منجر به بهره كشي از خانواده و دوستان مي شود ودر نهايت باعث از دست دادن شغل و درآمد قانوني مي شود و افتادن در راههاي غيرقانوني كسب درآمد را تشديد مي كند. البته مشكلات پولي، نمايانگر مشكلات اجتماعي و روانشناختي مقيمان TC نيز هست. معمولاً آنها در فهم ارزش پول ناتوانند، در بدست آوردن پول از راههاي قانوني مشكل دارند، يا پول را به نحو نامناسبي خرج مي كنند. از لحاظ شخصيتي مقيمان در استفاده از پول خود مسئول نيستند و خرج كردن آن به ظرفيت محدود آنها در به تأخير انداختن ارضاء آسيب مي زند. بنابراين اهميت و معناي پول در TC بدقت نظارت و هدايت مي شود تا اهداف اجتماعي و روانشناختي ابتدايي شناخته شود. اينكه چگونه مقيم پول بدست مي آورد و چگونه از پولش استفاده مي كند نشان دهندة مثالهاي رفتاري ملموس اهداف كلي اجتماعي شدن، رشد يافتگي و رشد روانشناختي است.
برنامه، پول همة مقيمان در TC را كنترل مي كند. مقيمان تهيدست چكهاي كم بهاء (رفاه) براي ماندن در برنامه امضاء مي كنند در حالي كه مقيمان ديگر هزينة فردي خود را بطور مستقيم مي پردازند. بدون توجه به وضعيت اقتصادي، مقيمان اجازه ندارند كه در طي درمان در TC به پول خود دست پيدا كنند مگر آنكه اجازة خاص داشته باشند. پول به عنوان بخشي از سيستم تشويق به مقيمان داده مي شود و هدف از آن آموزش مسئوليت پذيري در استفاده از پول است. همانند هر تشويقي، زمان، مقدار، و دليل دادن پول به مقيم بطور مستقيم با پيشرفت اجتماعي و روانشناختي وي رابطه دارد.
سيستم پاداش شامل قدم زدن در پيرامون TC با پول، دستمزد و حقوق است. قدم زدن در پيرامون TC با پول، يك اجازة هفتگي است كه در اول درمان به عنواني يك حق ناچيز به فرد داده مي شود. اين تشويق به فرد اجازه مي دهد تا «خواسته هاي» فردي ساده خود نظير لوازم آرايش، خميردندان، سيگار را خريداري كند چون همة نيازهاي اساسي وي توسط برنامه تأمين مي شود (استفاده از سيگار در حال حاضر در برخي برنامه ها ممنوع است). اگرچه به عنوان يك توقع (حق) قدم زدن پيرامون TC براي خريد يك تشويق است، اما فرد مي تواند از اين طريق از پيامدهاي رفتارهاي منفي دوري كند.
دستمزد بهترين پاداش براي وظايف شغلي در نظر گرفته شده در مرحلة درمان اوليه است. وضعيت هاي پرداخت دستمزد معمولاً نقش سرمشق را به فرد اهداء مي كند و بنابراين علائم موقعيت فرد در اجتماع است. دستمزدها تشويق است نه حقوق چون با حداكثر پرداخت شروع و به حداقل پرداخت ختم مي شود. بنابراين، به عنوان يك عمل راهبري، مقيمان مي توانند پول خود را از دست بدهند و يا هم پول و هم وضعيت گرفتن دستمزد را از دست بدهند. روشي كه مقيمان پول خود را كنترل مي كنند، اطلاعاتي در مورد رشد يافتگي كلي و رشد فردي در اختيار درمانگر مي گذارد. مثلاً، مقيمان در مراحل اولية درمان از قدم زدن پيرامون TC با پول، براي زياد خرج كردن پول جهت لوازم آرايشي كه در مقابل نيازهاي ديگرشان زياد است، استفاده مي كنند. از مقيمان مرحلة مجدد كه هنوز در مركز زندگي مي كنند انتظار مي رود ملافه و لباس بخرند. يا يك مقيم مرحلة ترخيص تدريجي كه خارج از مركز زندگي مي كند، ممكن است پول خود را براي خريد تلويزيون يا واكمن خرج كند.
حقوق يك پرداخت شرافتمندانه براي كار تمام وقت است كه از مرحلة ترخيص تدريجي درمان شروع مي شود. از حقوق معمولاً براي كارهاي خارج از مركز استفاده مي شود. با وجودي كه حقوق به عنوان تشويق در نظر گرفته نمي شود اما گرفتن حقوق شاخصي از اجتماعي شدن فرد و رشد فردي است، مثل اينكه مقيمان چگونه درآمدشان را تخصيص مي دهند، پس انداز مي كنند، براي آينده برنامه ريزي مي كنند و در خرج پول اهم و مهم را در نظر مي گيرند.
تشويقهاي نوشيدني
در سالهاي گذشته اجازة مصرف الكل در طي درمان به عنوان تشويق به مقيماني اعطاء مي شد كه در شرايط خاص قرار داشتند. براي مقيمان مرحلة ترخيص تدريجي كه سابقة سوء مصرف الكل را ندارند، مصرف جمعي الكل يا در مرخصي و يا در خارج از مركز پذيرفته بود. منطق مورد قبول در آن سالها اين بود كه مقيمان ترخيص تدريجي در معرض خطر مشكل الكل قرار ندارند. علاوه بر اين، مصرف الكل يك عمل اجتماعي رايج در جامعه بزرگ بود كه اين مقيمان نياز داشتند كه براي آن آماده شوند. بنابراين، تشويق نوشيدن به عنوان يك آموزش اجتماعي و آماده سازي براي آن افرادي بود كه فكر مي شد در معرض خطر مصرف الكل قرار ندارند. در حال حاضر، TC ها در باب اين موضوع به چند دليل، ديد محافظه كارانه دارند. مشكلات مربوط به الكل در ميان برخي از فارغ التحصيلان TC كه از دام مصرف مواد رهايي يافته اند ديده مي شود.
مصرف بيش از اندازه و انكار وجود مشكل الكلي بودن در ميان برخي كارمندان TC و استفها نيز مشاهده مي شود. همچنين روية TC بطور محدود مصرف الكل را مي پذيرد و مي خواهد كه از مصرف آن در ميان مقيمان TC با استفاده از گروههاي 12 گامي ممانعت به عمل آورد. امروزه، در اكثر TC ها، مصرف الكل يك رفتار خطرزا براي همة مقيمان (و حتي استفهاي بهبود يافته) بدون توجه به سابقه مصرف اين ماده در گذشته محسوب مي شود. استفاده از الكل در هر زماني از برنامه براي هر مقيمي ممنوع است. مركز TC بر ترك تمام عمر همه مواد تجويز نشده تأكيد دارد.
براي مقيماني كه سابقة مشكل الكل ندارند، روية استفاده از الكل در بعد از درمان در برنامه ها متفاوت است، اگرچه بر ترك تمام عمر الكل بطور قوي تأكيد مي شود (دي لئون، 1989). اما در نهايت گروه AA و ديگر گروههاي 12 گامي ممكن است با مرحلة ترخيص تدريجي برنامه تركيب شود و پيشنهاد منظم مصرف كردن مشروب بعد از درمان ارائه شـود.
تشويقها و تأييدهاي غيررسمي
ارزش دروني همة تشويقها در اين است كه آنها علائم كسب شدة موقعيت اجتماعي و خودمختاري فردي هستند. بنابراين، هر عملي كه اين نماد را اعطاء مي كند، يك تشويق غيررسمي در TC محسوب مي شود. نمونه اي از اين تشويقهاي غيررسمي عبارتند از: انتخاب مقيمان خاص براي دادن سمينار، هدايت كردن يك كارگاه، عمل كردن بصورت رهبر در گروهها، و يا خدمت به عنوان راهنما براي بازديد كننده هاي TC.
از مقيمان انتظار مي رود كه اين فعاليت ها را در مراحل خاصي از برنامه داشته باشند. با اين حال، اين فعاليت ها به عنوان تشويق محسوب مي شوند چون بطور خودكار فرصتهايي براي خدمت به اجتماع كه خودمختاري فردي مقيم را تأييد مي كند، هستند. بنابراين، تشويق هاي غيررسمي به دنبال رفتارها و نگرشهاي خاص ارائه نمي شود. ممكن است اين تشويقها به دلايل مديريتي و راهبري مختلف ارائه شوند. عمل تأييد و حمايت نيز نمايانگر تصويب و پذيرش اجتماعي است. با اين حال، آنها اعمال تجويز شده اي نيستند، مگر آنكه بخشي از آداب خاص باشند (جلسات يا گروههاي بسته). آنها الزاماً به دنبال رفتار خاصي نمي آيند اما بصورت خودكار به عنوان «ضربات» مثبتي به فرد هستند.
مقيمان بطور دائم همديگر را تشويق مي كنند و از هم ياد مي گيرند كه چگونه با گفتن «بله، شما مي توانيد آن را انجام دهيد»؛ «شما كار بزرگي انجام داديد»؛ «شما الگوي من هستيد» و يا با ابراز محبت و علاقه همديگر را تأييد و حمايت كنند. بنابراين، كنش تأييد بخاطر اعترافات مثبت افراد به اينكه چه كسي هستند و چه اثري بر تغيير دارند، وسيع و زياد است. تأييد، حمايت و عاطفه، تعادلي حساس ميان تصحيح كننده هاي گفتاري و تنبيهات ايجاد مي كنند و باعث حفظ تشويق هاي رسمي در ديدگاه TC مي شوند.
نویسنده: دکتر علی اکبر ابراهیمی، دکتری روانشناسی و درمانگر اعتیاد