.jpg)
مواد مخدر و دسترسی و استعمال آن امروز به عنوان یکی از معضلات اجتماعی در دنیا مطرح است و در کشورمان نیز به عنوان اولین موضوع در آسیب‌های اجتماعی مورد توجه مسئولان قرار دارد.
سالانه صدها تُن مواد مخدر در کشور کشف و ضبط می‌شود و در این مسیر سرمایه مادی و معنوی زیادی صرف می‌شود.کانون گرم خانواده‌های زیادی از هم گسسته می‌شود و کودکان، نوجوانان و زنان زیادی بی سرپرست شده و فرد معتاد زمینه ساز بسیاری از معضلات اجتماعی در جامعه می‌شود. برای آشنایی با فعالیت‌های ستاد مبارزه با مواد مخدر به عنوان مرجع اصلی برنامه ریزی و سیاست گذاری در موضوع مهم مواد مخدر، با پرویز افشار سخنگوی این ستاد به گفت‌وگو نشستیم تا از کم و کیف فعالیت‌های این ستاد آگاه شویم.مشروح این گفت‌وگو در دو بخش از نظرتان می‌گذرد.
افشار در این گفت‌وگو از ترانزیت ۳۰ درصد مواد مخدر از ایران ، افزایش ۱۴ درصدی کشفیات مواد مخدر نسبت به سال گذشته، اختصاص ۷۸ میلیارد تومان اعتبار برای بیمه درمان معتادان، تولید ۱۰ تا ۱۲ هزار تُن مواد مخدر در افغانستان، وجود چهار میلیون و ۴۰۰ هزار نفر معتاد مستمر و یک بار مصرف کننده مواد مخدر در کشور، وجود ۳۰ تا ۵۰ هزار معتاد متجاهر در کشور و...خبر داد.
برنامه‌های ستاد مبارزه با مواد مخدر برای معتادانی که دوره ترک اعتیاد را در کمپ‌ها سپری کرده‌اند، چیست؟
اینکه معتادان بعد از ترک باید تحت پوشش باشند امری کاملاً پذیرفته است و مبتنی بر قانون است و در ابلاغ سیاست‌های کلان رهبر معظم انقلاب در سال ۶۵، صیانت و حمایت از بهبود یافتگان مورد توجه بوده است.
خوشبختانه در برنامه ششم توسعه جزء ۳ بند ۳ ماده ۸۰، قانون به صراحت آورده است که این موضوع باید عملیاتی شود و سازمان بهزیستی با کمک شهرداری باید مراکز جامع صیانت، توان بخشی و توانمند سازی بهبود یافتگان را راه اندازی کند.
در طول چند سال گذشته وزیر کشور دو الویت بسیار مهم را در اولویت کارهای خود گذاشتند که اجتماعی شدن مبارزه به ویژه اجتماعی شدن برای توسعه پیشگیری و صیانت از بهبود یافتگان یکی از آنها بوده است.
سال گذشته اولین سالی بود که توانستیم ظرفیت نسبتاً مناسبی قریب به ۱۰ هزار شغل برای معتادان بهبود یافته ایجاد کنیم؛ چراکه این تعداد ایجاد شغل برای افراد عادی نیز کار آسانی نیست؛ به ویژه اینکه برای معتادانی که تازه بهبود حاصل کرده‌اند و اعتمادی به آنها نیست، حوصله کارهای ظریف را ندارند و مهمتر از همه اینکه کارفرمایان این نگاه را دارند که این افراد خیلی قابل اعتماد نیستند.
ما تعدای از کارفرمایان را به این سمت بردیم تا افراد بهبود یافته را بپذیرند و بعضاً خود معتادان بهبود یافته شاخصی که وجود دارد را به این سمت که کارگاهی ایجاد کنند ببریم تا این افراد را تحت پوشش قرار دهند، اما این کفایت نمی‌کند. اکنون تفاهم نامه‌ای با سازمان بسیج و بهزیستی راجع به راه اندازی مراکز جامع صیانت، اشتغال و توانمند سازی امضا شده است.
شهرداری تهران نیز تعدادی مراکز بهاران برای به کار گیری و نگهداری معتادان پس از بهبودی از مراکز ماده ۱۵ و ۱۶ با تأکید و اولویت اشتغال پیش بینی کرده بود که آنها نیز با تغییر مدیریت در شهرداری تهران دچار وقفه شدند؛ البته اکنون در حال پیگیری و عملیاتی شدن این موضوع هستیم.
آموزش ۶۰ تا ۷۰ هزار نفر از معتادان با کمک سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای
اعتیاد یک بیماری مزمن جسمی، روانی و اجتماعی عود کننده است و میزان عود آن نیز بالا است و باید این میزان عود را کم کنیم. علاوه بر ایجاد اشتغال، تفاهم نامه‌ای با سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای داریم و سال گذشته حدود ۶۰ تا ۷۰ هزار نفر از معتادان بهبود یافته آموزش دیدند که از این تعداد برای ۱۰ هزار نفر شغل ایجاد کردیم.
چه تفاوتی بین مراکز ماده ۱۵ و ۱۶ وجود دارد؟
برای ترک اعتیاد هشت نوع مرکز درمانی وجود دارد؛ مثل مراکز سرپایی، بستری، اقامتی، مرکز تی سی و... وقتی فرد داوطلبانه به این مراکز مراجعه می‌کند و یکی از خدمات سرپایی، بستری و مشاوره‌ای را می‌گیرد مانندکمپ‌های اختیاری، تخت روان پزشکی و مراکز درمان بستر که به آنها مرکز ماده ۱۵ می‌گویند؛ یعنی مرکزی که با مجوز دولت توسط بخش دولتی و غیر دولتی ایجاد شده و افراد داوطلبانه به آنها مراجعه میکنند.
مرکز ماده ۱۶ برای افراد معتادی است که داوطلبانه به مراکز ماده ۱۵ مراجعه نمی‌کنند و در کف خیابان به مواد فروشی، اقدام به مصرف مواد کرده و نظم عمومی و ظاهر شهرها را بهم می‌زنند و رفتارهای مواد جویانه و حاکی از مصرف دارند. براساس قانون، پلیس به عنوان ضابط قضایی این افراد را جمع میکنند و با دستور مقام قضایی به مراکز ماده ۱۶ که درمان تحت نظارت قانون هستند ارجاع می‌شوند.
ما حدود۲۰ مرکز ماده ۱۶ در کشور داریم که این مراکز قبلا توسط ستاد مبارزه با مواد مخدر نگهداری می‌شدند اما به دلیل اینکه ستاد وظیفه اش کار اجرایی نبود به سازمان بهزیستی محول شدند و به این مراکز تبصره دو ماده ۱۶ می‌گویند و قاضی می‌تواند به جای فرستادن بیماران به این مراکز بیست گانه موضوع ماده ۱۶، اینها را به مراکز ماده ۱۵ معرفی کند و تحت درمان قرار گیرد و درمانگر در این مراکز گزارش درمان را به سیستم قضایی یا ضابط غذایی ارائه دهد.
چون ظرفیت مراکز ماده ۱۶ در کشور کم است و پاره‌ای از این بیماران تمایل دارند در مراکز ماده ۱۵ درمان شوند به این مراکز تبصره دو ماده ۱۶ می‌گوییم و در حقیقت مرکز خاصی برای تبصره دو ماده ۱۶ وجود ندارد بلکه یک امکان است که به قاضی داده می‌شود تا فرد را به جای اینکه به مرکز ماده ۱۶ بفرستد به مرکز ماده ۱۵ بفرستند.
چقدر معتادانی که به مراکز ترک اعتیاد می‌روند می‌توانند مواد مخدر را ترک کنند؟
- حقیقت این است که اعتیاد مثل سایر بیماری‌های مزمن شفا پذیری بالایی ندارد. برای نمونه ما هیچ وقت نمی‌گوییم بیماری قند خون را شفا دادیم و این مریض اگر چند روز دارو مصرف نکند دوباره قند او به حالت اول می‌رود؛ در نتیجه این نوع روش را مدیریت بیماری گویند تا فرد در وضعیتی قرار گیرد تا زندگی خود را کند و قند بالا صدمه جدی به او نزند.
۱۰ تا ۲۰ درصد معتادان می‌توانند ترک کنند
حقیقت این است که اعتیاد از این دست بیماری‌هاست؛ یعنی افرادی که پاکی کامل برایشان حاصل می‌شود به هیچ عنوان صد در صد بیماران نیستند. در بهترین جاهای دنیا که سم زدایی، خدمات روان شناسی، مددکاری، حمایت‌های بعد از ترک، اشتغال، مشاوره و.. فرد تحت یک پوشش مداوم و چند ساله قرار می‌گیرد میزان موفقیت برای پاکی کامل از اعتیاد بین ۳۰ تا ۴۰ درصد است.
در کشورهایی که این چرخه درمانی و حمایت‌ها کافی نباشد شانس عود بالا رفته و شانس پاکی کامل پایین می‌آید. در کشورمان برداشت مان این است که بین ۱۰ تا ۲۰ درصد معتادان در مراکز درمانی درمان می‌شوند و پاک می‌مانند و امکان دارد اعتیاد بقیه ظرف مدت یک تا شش ماه یا دو سال عود کند؛ البته این عود به هیچ عنوان شکست نیست بلکه یک لغزش است و فرد باید دوباره تحت برنامه درمانی قرار گیرد.
وضعیت طرح جامع ملی مبارزه با اعتیاد چگونه است؟
این طرح در راستای برنامه ششم توسعه تدوین شد و در جلسه اصلی ستاد به تصویب رسید و به تمام دستگاه‌های عضو ابلاغ شد و در برنامه سنواتی قرار داشته و وظایف دستگاه احصا شد. شرح وظایف دستگاه‌هایی که در حوزه پیشگیری، درمان، فرهنگی و مقابله اطلاعاتی، عملیاتی و ایجاد اشتغال کار میکنند مشخص است و در حال رصد فعایت‌ها هستیم.
تولید ۱۰ تا ۱۲ هزار تن مواد مخدر در سال در افغانستان
میزان کشفیات مواد مخدر در کشور چگونه است؟
امسال نسبت به سال گذشته میزان مواد مخدر تولیدی در افغانستان به شدت افزایش پیدا کرده است و از ۴۶۰۰ تن سال گذشته به رقم ۹ تا ۱۰ هزار تن و در پاره‌ای از گزارش‌ها به دوازده هزار تن رسیده است؛البته به این معنا نیست که تمام مواد تولیدی افغانستان را به اروپا ارسال میکنند چون سالهایی که تولید مواد مخدر بالاست برای اینک قیمت را پایین نیاورند بخشی از مواد را برای سالهای بعد نگه می‌دارند.
۳۰ درصد مواد مخدر افغانستان از طریق ایران عبور می‌کند
قاچاقچیان سعی میکنند چیزی حدود ۳۰ درصد از مواد تولیدی افغانستان را از طریق ایران عبور دهند و از راه‌های دیگری مثل شمال دریای خزر، خلیج فارس، دریای عمان، اقیانوس هند، شاخ آفریقا و دریای سرخ و مدیرانه به سمت اروپا حرکت داده و در مسیر ایران از آذربایجان غربی به ترکیه و بلکان می‌رود.
با این اوصافی که تولید مواد مخدر افغانستان افزایش یافته قطعاً ورود مواد مخدر به کشور افزایش پیدا کرده است اما راه انتقال مواد به کشور در حال تغییر است؛ چون ما بخش عمده مرزهای شرقی را مسدود کردیم و قاچاقچیان سعی کردند ورود مواد مخدر را از جاهای دیگر جبران کنند. اکنون قاچاقچیان به راه‌های دریایی متوسل شدند.
افزایش ۱۴ درصدی کشفیات مواد مخدر در سال جاری نسبت به سال گذشته
میزان کشفیات ما در طول امسال و نیمه دوم سال گذشته در هرمزگان، بوشهر و خوزستان به شدت افزایش یافته و به صورت میانگین در شش ماهه اول امسال نسبت به شش ماهه اول سال گذشته رقمی معادل ۱۴ تا ۱۶ درصد افزایش کشفیات داشتیم. سال گذشته حدود ۸۰۰ تن کشفیات مواد مخدر در کشور داشتیم که نسبت به مدت مشابه قبل، ۱۶ درصد افزایش داشت.امسال نیز در شش ماهه امول نسبت به مدت مشابه سال قبل سال ۱۴ درصد افزایش داشته است.
با توجه به افزایش قیمت دلار آیا تغییری در قیمت مواد مخدر ایجاد شده است؟
با افزایش قیمت دلار انتظار داشتیم قیمت مواد مخدر بالا برود اما تأثیر آن متناسب با افزایش قیمت دلار نبوده است؛ یعنی وقتی قیمت دلار نسبت به ریال دو نیم برابر شده قیمت مواد مخدر این میزان افزایش پیدا نکرده است؛ مثلاً تریاک و مشتقات حدود ۲۰ درصد افزایش قیمت داشته است ؛ در نتیجه قاچاقچیان به طرق مختلف سعی میکنند قیمت مواد مخدر را طوری نگه دارند که مشتریان بازار را از دست ندهند.
معادله، معادله عرضه و تقاضاست.اگر قاچاقچیان عرضه مواد مخدر را به قیمت مناسبی نداشته باشند، تقاضا در بازار به سمت مراکز درمانی می‌رود؛ درمان‌های نگهدارنده متادون و به جای اینکه به قاچاقچیان پناه ببرند از مراکز درمانی تهیه میکنند. علت دیگر این است که احتمالاً افزایش تولید مواد مخدر در افغانستان قیمت مواد مخدر را تا حدودی پایین آورده ه و افزایش قیمت دلار تأثیر زیادی بر آن نداشته است.
تریاک و مشتقات آن حدود ۲۰ درصد افزایش قیمت داشته‌اند و در خصوص شیشه مواد اولیه آن از افغانستان نبوده بلکه از کشورهای غربی و جنوب شرقی آسیاست. در آنها قیمت دلار تأثیر دارد و وقتی قیمت دلار بالا می‌رود قیمت پیش ساز هم بالا می‌رود و تولید شیشه در ایران نیز حداقلی است و بیشتر شیشه تولیدی از خارج می‌آید.
اضافه کردن ناخالصی به مواد مخدر مصرفی
آیا به مواد مخدر مواد افزودنی و ناخالصی اضافه می‌شود؟
هرچه از مبدأ تولید دور شده و به مقصد نزدیک می‌شویم میزان ناخالصی مواد افزایش پیدا می‌کند قاچاقچیان برای اینکه سود خود را تضمین کنند، قیمت بالا نرود و مشتری خود را از دست ندهند به مواد ناخالصی اضافه میکنند. برای نمونه وقتی قیمت شیشه بالا برود به دلیل اینکه مواد اولیه آن بستگی به دلار دارد به آن ناخالصی اضافه میکنند تا قیمت آن را پایین نگه دارند.
چرا هزینه تهیه داروهای ترک اعتیاد بالاست؟
قیمت داروهای درمان اعتیاد در قیاس با مصرف مواد غیر قانونی بالا نیست. در یک مرکز سرپایی معتادان ماهانه متادون و شربت تریاک تهیه میکنند، خدمات روان شناسی و مددکاری می‌گیرند و ماهانه صد و بیست هزار تومان هزینه دارند.
مراکز درمان اعتیادی که مجوز از وزارت بهداشت و سازمان بهزیستی دارند دسترسی به دارو و سهمیه دارویی دارند اما اشکال مهمی که وجود دارد و سالها کار کردیم اما توفیق زیادی نداشتیم، موضوع بیمه معتادان است.
از سال ۹۱ و ۹۲ اعتباراتی در سر جمع اعتیارات بیمه سلامت برای اعتیاد در نظر گرفته شد اما هیچ وقت این بودجه عملیاتی نشد، برای اینکه بیمه‌ها می‌گویند معتادان باید هویت داشته ، شناسایی شده و شهروند ایران باشند؛ در صورتی که عمده بیماران آخر خطی که تمکن و توانایی درمان را ندارند کسانی هستند که از درد بی هویتی رنج می‌برند.
اختصاص ۷۸ میلیارد تومان اعتبار برای بیمه درمان اعتیاد
امسال بودجه درمان اعتیاد از طریق بیمه حدود ۷۸ میلیارد تومان است. ما پیشنهادی به سامان بیمه سلامت، سازمان مدیریت و مجلس دادیم که این بودجه به جای اینکه بیمه‌ای باشد و گیر و بند داشته باشد به صورت یارانه‌ای به عنوان «یاری برگ»، «شفا برگ» و.. تبدیل کنیم و در اختیار بهزیستی قرار دهیم تا افرادی که تمکن مالی ندارند بتوانند از درمان یارانه‌ای استفاده کنند، اما نداشتن مکانیسم برای استفاده از بیمه باعث شده افراد از هزینه درمان اعتیاد بنالند.